BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
Geosiyasi rəqabətin və texnoloji münaqişələrin artdığı dünyada süni intellekt (Sİ) gələcək müharibələrin konturlarını cızan və böyük dövlətlərin müdafiə qabiliyyətlərini gücləndirən əsas amilə çevrilib.
Artıq bu texnologiya təkcə sənaye performansını artırmaq və rəqəmsal xidmətləri təkmilləşdirmək üçün bir vasitə deyil. O, həm müdafiə, həm də hücum sistemlərinin inkişafında əsas sütun olaraq çıxış edir və nəticədə böyük güclər arasında yeni bir silahlanma yarışına səbəb olur. ABŞ, Çin, Rusiya və digər dövlətlər SI imkanlarını hərbi strategiyalarda və nüvə çəkindirmə metodlarında yenidən formalaşdırmaq üçün istifadə edirlər.
ABŞ-ın Süni İntellektə Yönələn Yeni Strategiyası
Bu inkişaf fonunda bəzi ABŞ SI şirkətləri Müdafiə Nazirliyinə və hərbi podratçılara texnologiyalarını təqdim etməklə cəsarətli addımlar atır. Bu dəyişiklik, bu şirkətlərin strategiyalarında əsaslı bir dönüş yaradaraq, süni intellektin müdafiə və hərbi sahədə gələcəyi ilə bağlı fundamental suallar doğurur.
Məsələn, iki ay əvvəl dünyaca məşhur OpenAI şirkəti, ABŞ ordusu üçün raketlər, pilotsuz uçuş aparatları və proqram təminatı istehsal edən Anduril adlı müdafiə şirkəti ilə tərəfdaşlıq etdiyini elan etdi.
Anduril şirkəti avtonom idarə olunan pilotsuz təyyarə dəstələri üzərində işləyir. Bu sistemlər böyük dil modelləri (LLM) vasitəsilə təbii dil əmrlərini təhlil edərək həm insan pilotların, həm də dronların anlaya biləcəyi təlimatlara çevirir. Əvvəllər Anduril bu sahədə açıq mənbəli SI modelləri istifadə edirdi, lakin OpenAI ilə müqavilədən sonra daha inkişaf etmiş texnologiyaya keçid edib.
Eyni zamanda, Google, Amazon və Microsoft kimi texnologiya nəhəngləri də SI sahəsində ixtisaslaşan startaplara böyük sərmayələr qoymağa başlayıblar. Google hətta "müşahidə və silah sistemləri üçün SI inkişaf etdirməyəcəyik" ifadəsini veb saytından silib.
Google rəsmiləri bu dəyişikliyi hökumətlərlə əməkdaşlığın vacibliyi və milli təhlükəsizlik ehtiyaclarına uyğun hərəkət etmə zərurəti ilə əsaslandırıb.
Müdafiə Sənayesində Şirkətlərin Artan Rolu
Bu dəyişikliklər, müdafiə və təhlükəsizlik sahələrində startapların artan rolunu vurğulayır. Ənənəvi hərbi podratçılar artıq əsas oyunçu deyil, startaplar da yüksək texnologiyalı həllər təqdim edərək ABŞ ordusuna yeni imkanlar qazandırır.
Lakin sual yaranır: Bu strategiya ABŞ-ın texnoloji üstünlüyünü təmin etmək üçün kifayət edəcəkmi?
Bir neçə il əvvəl, Silicon Valley SI tədqiqatçıları ordu ilə əməkdaşlığa qarşı çıxırdılar. 2018-ci ildə Google-un minlərlə əməkdaşı "Project Maven" adlı hərbi Sİ proqramına qarşı etiraz etmiş və şirkət bu layihədən çəkilməyə məcbur olmuşdu.
Ancaq Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsindən sonra vəziyyət dəyişib. Hökumətlər SI-nin geosiyasi əhəmiyyətini başa düşdükcə, texnologiya şirkətləri hərbi sahədə daha açıq fəaliyyət göstərməyə başlayıblar.
Bundan əlavə, müdafiə müqavilələri Sİ şirkətləri üçün gəlirli bir sahədir, çünki onlar böyük miqdarda tədqiqat və inkişaf (R&D) xərcləri tələb edən bir sektorda fəaliyyət göstərirlər.
Bu tendensiya, 1993-cü ildə ABŞ-ın Müdafiə Nazirliyində keçirilmiş "Son Şam Yeməyi" adlı gizli görüşlə oxşarlıqlar təşkil edir. O vaxtkı müdafiə naziri Les Aspin ölkənin ən böyük müdafiə şirkətlərini dəvət edərək, büdcə azalmaları səbəbindən birləşmələrə və satınalmalara məcbur olacaqlarını bildirib.
Bu toplantı Lockheed Martin, Boeing və Northrop Grumman kimi şirkətlərin formalaşmasına gətirib çıxardı və ABŞ-ın müdafiə sənayesinin strukturunu əsaslı şəkildə dəyişdirdi.
Bu gün, Sİ müdafiə startapları üçün oxşar bir yenidən formalaşma prosesi baş verir. Ənənəvi müdafiə podratçılarının rolu azalır, startaplar isə orduya daha çevik və innovativ həllər təqdim edir.
ABŞ Müdafiə Büdcəsində Süni İntellektin Artan Rolu
ABŞ hökuməti Sİ texnologiyalarına böyük sərmayələr qoyur.
- 2023-cü ildə federal SI xərcləri 150% artaraq 675 milyon dollara yüksəlib
- 2023-cü ildə ABŞ Müdafiə Nazirliyi SI əsaslı müqavilələrin sayını 657-yə çatdırıb
- SI əsaslı yeni pilotsuz döyüş aparatı layihəsi – "The Replicator" təqdim edilib
Bu layihələr, böyük məlumat bazalarının analizini optimallaşdırmaq və döyüş meydanında qərar vermə prosesini sürətləndirmək məqsədini daşıyır.
Müharibə və Sİ: Etik və Təhlükəsizlik Problemləri
Süni intellektin hərbi məqsədlərlə istifadəsi etik və təhlükəsizlik məsələləri doğurur.
- Pilotsuz sistemlər və avtomatik silahların insan nəzarətindən çıxması təhlükəsi
- SI əsaslı sistemlərin kiberhücumlara qarşı həssas olması
- Geosiyasi rəqiblərin və qeyri-dövlət aktorlarının SI texnologiyalarına əlçatanlığı
Məsələn, 2018-ci ildə ABŞ ordusunun ən qabaqcıl F-35 qırıcılarının Sİ əsaslı sistemlərində kritik kibertəhlükəsizlik boşluqları aşkar edilib.
Eyni zamanda, Rusiya Ukraynaya qarşı elektron müharibə strategiyalarında Sİ əsaslı kiberhücumları geniş istifadə edir.
Gələcəyin Müharibələri: Sİ və Yeni Hərbi Paradigmalar
Gələcəkdə SI-nin hava hücumundan müdafiə, kiber təhlükəsizlik, kosmik müdafiə və avtonom döyüş sistemlərində əsas rol oynayacağı gözlənilir.
ABŞ-ın müdafiə sənayesi artıq ənənəvi podratçı modellərindən çıxaraq startaplarla daha sıx əməkdaşlığa yönəlir.
Bu dəyişikliklər, müharibələrin gələcəyini formalaşdırmaqla yanaşı, qlobal təhlükəsizliyi və siyasi güc balansını da yenidən təyin edəcək.
Sual yaranır: Bütün bu inkişaflar ABŞ-ın üstünlüyünü qoruyub saxlaması üçün yetərlidirmi?
Yoxsa süni intellekt texnologiyalarının hərbi məqsədlərlə geniş istifadəsi yeni və daha təhlükəli bir qlobal silahlanma yarışına gətirib çıxaracaq?